قلم زنی چیست ؟

آشنایی با هنر زیبای قلم زنی

شما می توانید. با مراجعه به قسمت محصولات قلم زنی سایر مدل ، سایز و طرح ها مختلف محصولات قلم زنی را مشاهده نمایید.

دست ساخته هاي اولیه بشر در اصل براي پاسخگویی به نیازهاي زیستی و روزمره او ابداع شده. سپس با بهره گیري از اندیشه و تجربه به تدریج مراحل تغییر و تکامل خود را در مسـیر تاریخ پیموده است.

در عین حال در روند رشد و بالندگی جنبه هایی از نیازهاي معنوي شامل باورها اعتقادات و آداب و رسوم نیز به آن افزوده شده. است. قلم زنی هنر تراشـکاري نقوش بی نظیر و تزیین روي اشـیاي فلزي به ویژه طلا، نقره، برنج و گاهی هم مس و آلیاژ نیکل سفید
به روش هاي گوناگون است.

در جنوب کشـورمان مقصـود از آن، روش کنده کاریست و هنرمندان ایرانی آن را منبت کاري یا برجسـته کاري و سـازنده آن را منبت کار می نامند. منبت کاري نوعی تغییر شکل نرم فلز است. که با قلم هاي نوك گرد و تیز انجام می شو. و از زیر و رو آن را چکش کاري میکنند. اصـفهان مرکز اصـلی حکاکی، مثل همیشه خالق شاهکارهاي زیباست.

کارهاي هنري که توسط هنرمندان خلق شده، نشانه ي شکوه انکارناپذیر کارهاي فلز ایران به ویژه اصفهان است. الگو هاي قلم زنی معمولاً درختان، انسـان، حیوان و اشـکال مینیاتوري هستند.

این کار معمولاً براي بشقاب، سینی، گلدان و … استفاده می شود. قلم زنی یک هنر باستانی ایران است. که منشأ آن به 5-7 هزار سال قبل بر میگردد. اگر چه تاریخ مستند آن به دوران ساسانیان بر میگردد. یعنی حدود 700 سال بعد از میلاد.

حکاکی با طرح ها و روش هاي مختلفی انجام میگیرد. روش هاي قلم زنی به صورت های زیر میباشد:

برجسته کاري:

در این روش، کار در دو طرف فلز انجام می شـود. ابتدا پشـت کار را قیر می کنند. و بعد طرح اصـلی را با استفاده از قلم نیم بر تثبیت می کنند. سپس قیر را از پشت کار جدا می کنند. و ذوب می کنند. قیر ذوب شده را بر روي طرف نیم بر شده. می ریزند. تا از طرف طرح اصلی، برجسته شود. سپس قیر را جدا می کنند. و زمینه را با قلم هاي بدون آج صاف می کنند.

نیمه برجسته کاري:

در این روش، پس زمینه کار توسط یک ابزار فولادي حکاکی میشود. در این حالت، روي سطح فلز بین طرح و زمینه فاصله اي به اندازه دو سـانتی متر جدا می کنند و آن را به صورت نیمه برجسته در می آورند. بنابراین، طرح روي فلز تا حدودي برجسته به نظر می رسد.

حکاکی:

با اسـتفاده از ابزارهایی به فلز فشـار وارد میکنند تا بخشـی از فلز برداشته شود. در موارد خاص، (اگر مس توسط قلع پوشانده شده باشد) رنگ قرمز و درخشش مس را می توان در کنار رنگ نقره قلع مشاهده کرد. در این روش بجاي چند قلم، تنها از یک قلم اسـتفاده می شود. این روش، قدیمیترین روش محسوب می شود. از بین تمام روش هاي حکاکی، به حکاکی بدون چکش معروف است.

مشبک کاري:
در این روش، پس از نیم بر کردن طرح، با کمک قلم نیم بر طرح را تثبیت می کنند.

سپس طرح را از زمینه جدا می کنند. روش دیگر این اسـت که با برداشتن بعضی از قسمت هاي فلز، تور شکلی ایجاد می شود که با ابزارهاي برش مانند چکش و اره بدین صورت در می آید.

جزئیات مراحل قلم زنی

در تهیه مقدمات قلم زنی، شـی اي که قرار است روي آن قلم زنی انجام شود، با آمیخته ای از قیر و خاکستر گرم پر میکنند که پس از خنک شـدن سفت می شود، بطوري که آن را می توان برید و شکل داد.

محصول بدست آمده آنقدر انعطاف دارد که وقتی هنرمند با قلم خود، فلز را به عقب می زند، اجازه می دهد. براي اشــیا تخت مثل ســینی، دوري و … یک تخته چوبی به اندازه ظرف مذبور انتخاب می کنند و دو و نیم سانتیمتر قیر و خاکستر روي آن می چسبانند. هنگامی که نقوش حک می شـود ، هنرمند با حرارت دادن، قیر را جدا میکند و سپس ناحیه قلم زنی شده را با پودر زغال می پوشاند. پس از تمیز کردن و پرداخت خطوط سیاه، طرح در سطح کار ظاهر می شود. ابزار حکاکی شـبیه به قلم هاي منبت کاري اسـت.

ابزارها

این ابزارها لبه تیزي دارند که با زاویه 60 درجه بریده شده اند و همیشه آن را روي سنگ سنباده تیز میکنند. هنرمند با ضـربات مرتبی که با چکش سبک وارد میآورد قلم خود را حرکت می دهد و خطوط نقشه را دنبال میکند. حرکت هنري دست و ضربات هماهنگ چکش ، در نهایت منجر به خلق یک کار بی نظیر میشود.

با این حال، تزئینات بر روي موادي انجام می شـود که قبلاً توسط یک هنرمند ماهر دیگر با چکش شکل گرفته است. استادان فلزکاري کسانی هستند که با ورق هاي مختلف فلز، کار میکنند و آنها را به ظروف زیبا، گلدان، جعبه، سماور و … شکل میدهند و آنها را براي حکاکیر آماده میکنند.

روند پیچیده خلق هر قطعه نیاز به مهارت، اسـتعداد و صبر گسترده اي دارد که توسط هنرمندان گسترش می یابد. صنعتگران از ابزارها و مواد بی شـماري مانند اسکنه ها، سازهاي دست ساز، چکش ها و … استفاده میکنند تا جزئیات پیچیده ترین طرح ها را روي انواع مختلف فلزات، حکاکی کنند.

صـحنه هاي مختلفی از طبیعت، اشکال حیوانات و انسان ها، الگو هاي گل و گیاه، شکارگاه ها و … ، بسـیاري از تصـاویر زیبایی هسـتند که با دست به تصویر کشیده شده و بر روي انواع مختلفی از قطعات قلم زنی حک می شوند.

مطالب بیشتر در مورد قلم زنی

کاربرد گرما، موم، رنگ، شـن و ماسه و سنباده از دیگر فرآیندهاي اسـتفاده شده در خلق این شاهکارهاست. این هنر باشکوه داراي قدمت طولانی بیش از چندین هزار سال اسـت که در حال حاضـر در موزه هاي مختلف جهان به نمایش گذاشـته شده است.

در حکاکی هنرمند باید چشـمانی تیزبین و دسـتانی ماهر داشته باشد. ابزارهاي متعدد حکاکی و هماهنگی دست هنرمند، اشیا باشکوهی خواهد ساخت که هنوز هم، با روش هاي مختلف، زیباترین اشیا تولید می شوند.

جالب است بدانید ماهها طول میکشد تا هنرجو یاد بگیرد چگونه چکش را در زاویه درست بگیرد و چقدر باید ضربه بزند تا آن را خیلی عمیق یا خیلی کم عمق نکند تا همه الگوها در یک سـطح قرار بگیرند. صـداهاي چکش در بازار سـنتی اصفهان مانند موسیقی لذت بخشی گوش نواز است.

امروزه قلم زنی بیشـتر روي مس انجام میگیرد زیرا فلزي سر سخت است. اما اگر بخواهید عینک دقیق تري بزنید، می توانید اشیاي نقرهاي و طلایی نیز پیدا کنید و از الگوي هاي ظریف نفیس آنها شگفت زده خواهید شد. نوع دیگري از کارهاي تزیینی سوراخ دار کردن، مشبک سازیست که معنی آن در عربی، تورسازي است. این کار اغلب به وسیله حکاك انجام میشود که در اصفهان این نوع کارها روي اشیایی مانند گلدان صورت میگیرد.

هشدار: ظروف قلمزنی را با مواد شیمیایی تمیز نکنید.

تاریخچه قلم زنی

سابقه این هنر در ایران، تاریخ مشخصی ندارد. و اسنادي که نشان دهنده اولین مکان یا نخستین شی حکاکی شده باشد، اطلاع دقیقی در دست نیست. از دو هزار سال پیش از میلاد، هنر و صنعت فلزکاري در نقاط گوناگون ایران به ویژه در شمال و شمال غرب و حاشیه جنوبی دریاي مازندران شکوفا شده است.

کاربرد فلز، به ویژه مس در ایران و خاور نزدیک به چند هزار سال پیش از میلاد می رسد (لک پور، 1375 ،ص7 . ) آثار قلم زنی از دوره مادها که در شـمال ایران روي کار آمدند به یادگار مانده است. .اشیاي به دست آمده از آذربایجان حاکی از آن است. که از نفوذ سکاها به تدریج کاسته شده. و سبک مادها در این زمان جاي آن را گرفته است.

در عصـر هخامنشی، عصر طلایی فلزکاري، روش هاي مختلف فلزکاري چنان گسترش یافت که طی قرن ها و هزاره هاي بعدي تحت تأثیر قرار گرفت. اکتشـافات تاریخی متعلق به دوران باستان به دوره ساسانی ( 700 م)، سلجوقی (100 میلادي) و صفوي (1600 میلادي) نشانگر چند دوره زرین کار با فلز است.

تاریخچه قلم زنی بعد از اسلام

بعد از اسلام، قلم زنی هنوز در ایران رواج داشت. گفته ها حاکی از آن اسـت. که حکاکی، در دوران سـلطنت صـفوي پیشـرفت قابل توجهی داشـته اسـت. در دوره صفویه، یکی از طراحی هاي خاص، کتیبه نام امامان شـیعه بود. ظروف ساخته شـده. از مس و برنز و همچنین درها و پنجره هاي استیل براي اماکن مذهبی و مقدس در این عصر معمول بود.

این طرح ها بیشـتر شامل حیوانات بال دار با سر شیر، گیاهان و پرندگان، مهمانی هاي درباري، شکار، رقصنده ها، نوازندگان و آلات موسـیقی بود که روي طلا و نقره حک شده بود. کارها ي فلزي صفوي بسیار دقیق تولید می شدند. که شهرت جهانی پیدا کردند. و در آن زمان به نقاط مختلف جهان صادر می شدند.

از سرگیري این هنر به دلیل تلاش مجدانه استاد فقید محمد اورازیزي و استاد فقید محمدتقی ظوفان طی هشتاد سال گذشته است. که منجر به ایجاد ده ها حکاکی برجسته فلزي از یک سو و آموزش نسل جدید شده است.

سبک هاي ایرانی قلم زنی

دو سـبک اصـلی قلم زنی در ایران شـامل سبک هاي تبریز و اصفهان است. که اصفهان مرکز اصلی قلم زنی می باشد. در سبک تبریز براي حرکت اسـکنه و حکاکی، با فشـار مچ دسـت و در سـبک اصـفهان، با چکش کاري انجام می شـود. امروزه به دلیل سختی کار، تهیه ظروف فلزي گاهی با ماشین آلات انجام می شود.

ابزار مورد استفاده براي قلم زنی

براي منبت کاري و حکاکی دقیق ترین و پیچیده ترین طرح ها روي انواع مختلف فلزات، ابزارهاي بیشماري از جمله اسکنه هاي مختلف، چکش، سندان، کولیس، دستگاه خم کن و … توسط صنعتگران استفاده می شود.

ارزش کالاي قلم زنی

هرچه اشیا قلم زنی حامل الگوها و تصاویر باشد.از نظر زیبایی شناختی و هنري ارزش بیشتري دارد. از آنجا که اصفهان به حق به عنوان زادگاه هنر قلمزنی در ایران شناخته می شـود. اما میتوانید. در شهرهاي دیگر نیز بهترین نمونه هاي هنر ایرانی قلم زنی را خریداري کرده. و آن را به عنوان سوغات به خانه ببرید.

در شـهرهای ی مانند شیراز، تبریز، تهران و بروجرد نیز می توان آثار بی نظیر قلم زنی را تهیه کنید.

گروه هنري تمدن تمام تلاش خود را کرده اسـت.که مجموعه متنوعی از محصولات قلم زنی ایرانی را براي ارایه به شما عزیزان در فروشگاه آنلاین خود داشته باشد.